De "Paaswake"

Interview met Johan Goossens

In de vieringen van de Goede Week krijgen we heel wat teksten voorgeschoteld. We hebben die al dikwijls gehoord. We zijn ermee vertrouwd of toch ook niet. Het zijn niet altijd de gemakkelijkste. We vroegen pastoor Johan Goossens of hij ons bij enkele lezingen een woordje uitleg kon geven.

- De paaswake is heel anders dan andere vieringen. Waarom zijn er in de paaswake zoveel lezingen?

In de eerste tijden van het christendom was de paaswake ‘het’ moment om geloofsleerlingen te dopen. De hele veertigdagentijd was een intense voorbereiding op hun doopsel. In de paaswake liet men, met de lezingen, de hele geloofsopleiding nog eens goed doordringen.

Zoals de ouderen onder ons misschien nog wel weten waren er 12 lezingen die de doop voorafgingen. Zo’n viering was dus niet meteen gedaan. De lezingen waren ook nog in het Latijn. De meest gemotiveerde gelovigen probeerden in hun missaal te volgen. Tegenwoordig wordt het aantal lezingen sterk beperkt. In onze kerk lezen we uit het boek Genesis en Exodus, uit de Romeinenbrief van Paulus en uit het Evangelie.

- Waarom wordt uit het boek Genesis het scheppingsverhaal gelezen? Is dat niet wat vreemd? Is dat niet ’creationisme’ waar zoveel rond te doen is?

Het scheppingsverhaal, zoals je zelf kunt aanvoelen bij het lezen, is een gedicht. Het is zeer ritmisch opgebouwd in strofen. Denk maar aan het telkens weerkerend ‘het werd avond en het werd ochtend’. Een gedicht is geen proza, geen feitenrelaas, geen wetenschap of geschiedenis.

Het bijbelse scheppingsverhaal is sterk verwant met andere religieuze scheppingsverhalen uit het oude Nabije Oosten. Toch legt het heel andere accenten. Zon en maan, die elders als goden worden vereerd, worden zelfs niet met naam genoemd maar gedegradeerd tot ‘lichten’. Een ander belangrijk verschil: God vindt al het geschapene ‘goed’! Een groot contrast met de negatieve kijk van de andere scheppingsverhalen. Israël kent ook geen ontstaansgeschiedenis van God. God is de gans Andere. Hij staat boven het geschapene en toch is Hij iemand die ons toespreekt.

Het Genesis-verhaal drukt een geloofsvisie uit. Je moet er geen verslag over het ontstaan van de kosmos in gaan zoeken. Door de bescheiden wetenschappelijke kennis heeft men dat in het verleden wel gedacht. Het zegt niet hoe de wereld ontstaan is maar het wil uitdrukken wat de zin is van al wat bestaat. Het is het begin van het grote verhaal van God met de mensen. Achter alles staat een God van goedheid, liefde, genade en gerechtigheid.

Als je het verhaal aandachtig leest of beluistert vallen enkele merkwaardige dingen op.

De schrijver laat alles in één week tot stand komen. Hij heeft daar een bedoeling mee. Hij verwijst naar de joodse week van zeven dagen die eindigt in de rust op sabbat. Heel die week is gericht op één brandpunt: het scheppen van de mens naar Gods beeld. Als je de tekst goed leest zie je iets belangrijks dat toch gemakkelijk over het hoofd wordt gezien. ‘God schiep de mens naar zijn beeld, naar het beeld van God schiep Hij hem, mannelijk en vrouwelijk schiep Hij hen.’ Man en vrouw tezamen zijn beeld van God. Man en vrouw zijn evenwaardig beeld van God.

Het eerste spreken van God, volgens de schrijver van het verhaal, is: ‘Er zij licht’ . Zelfs vóór het ontstaan van zon en maan. De eerste christenen zagen dat licht als een beeld van de opstanding van Christus. Marcus benadrukt dat in zijn verrijzenisverhaal. ’De zon was juist opgestaan’ zegt hij.

Ook in het ‘zweven van de Geest boven de wateren’ zagen de christenen een verwijzing naar de doopliturgie. Omdat dit verhaal zo’n basistekst is hoort het zeker thuis in de doopvoorbereiding tijdens de paaswake.

- Met de tekst uit het boek Exodus hebben veel mensen het lastig. Het beeld van een God als strijder druist in tegen het beeld van God die Liefde is. Waarom hoort die tekst thuis in de viering?

Met de lezing uit het boek Exodus zitten we in een ander taalgenre. Het is een epos. In een epos wordt een kern, een gebeurtenis sterk uitvergroot. Een groep Israëlieten wist te ontsnappen uit de slavernij van Egypte. In die bevrijding hebben zij gelovig God ervaren. Dat basisgegeven proberen ze uit te drukken op hun manier, uitvergroot, in een epos. Die overwinning van Israël zien ze als een soort nieuwe schepping. We moeten ons dan ook niet blindstaren op tijdgebonden elementen in het verhaal. Zeker niet met ons aanvoelen van nu oordelen over een verwoording van honderden jaren vroeger.

De bijbel, zowel het Oude als het Nieuwe Testament, heeft in deze ervaring zijn fundament.

De Israëlieten ervaren Gods blijvende, reddende aanwezigheid in hun midden. Deze visie wordt in de bijbel honderden keren herhaald. God is te vinden aan de kant van de kleine, de weerloze, de onderdrukte, degene die niet meetelt….De naam ‘Jezus’ betekent ‘redding’!

Het paasfeest van Jezus ligt ingebed in het paasfeest van het joodse volk. Het is een deel ervan, een deel van de weg van slavernij naar vrijheid, van dood naar leven. Daarom staat deze lezing, ook met haar eigen beelden en manier van uitdrukken, terecht op haar plaats in de paaswake.

- De derde lezing, uit de brief van Paulus aan de christenen van Rome, is geen gemakkelijke tekst. Bestaat niet het gevaar dat de tekst over onze hoofden heen gaat?

Inderdaad, Paulus’ manier van schrijven en redeneren is niet altijd gemakkelijk. Soms moet je op zijn teksten kauwen. Maar de inhoud is zo rijk en diep. Je moet die beetje bij beetje in je leven laten doorsijpelen. Voor heel wat muziek heb je ook een heel leven nodig om de volle rijkdom ervan te vatten. Telkens hoor je er nieuwe diepten in. Het is ook niet belangrijk dat je bij Paulus alles meteen snapt. Je mag Paulus niet los zien van zijn tijd en van zijn opleiding. Dat maakt het voor ons soms wat moeilijk. Maar in Paulus vind je ruim voldoende teksten die je wel begrijpt en die je leven diepgang geven. 

De tekst die in de viering van de paaswake wordt voorgelezen gaat over de kern van ons christen-zijn. Vroeger werd men gedoopt door onderdompeling. In de oosterse kerken is dat trouwens nog zo. Water kan verwoestend zijn. Dat hebben we de laatste weken voldoende kunnen zien. Water is ook levensnoodzakelijk. In water kunnen we ondergaan, sterven, maar het doet ons ook leven. Dat wordt in het doopsel uitgedrukt. We gaan met Christus door de dood heen om te leven.

Door de doop worden we één met Christus. In de tekst staat letterlijk ‘samengegroeid’. Christen-zijn is niet enkel ‘christelijke waarden’ beleven maar ‘samengroeien’ met Christus en proberen te leven zoals Hij. Samengroeien met Hem is het echte leven, eeuwig leven. Met Jezus als het ware vergroeid zijn. Denken we hierbij aan het beeld van Jezus als wijnstok en wij als ranken. Een relatie die een en al Liefde is. In de tekst gaat het ook over zonde. Maar wat is zonde anders dan gebrek aan liefde. Christen-zijn is: in ons leven Gods liefde tot bloei laten komen door onze handen, voeten, hart…

Natuurlijk is er in de paaswake ook een evangelielezing. Om daar iets over te zeggen laten we best het woord aan de priester in zijn homilie…

Overgenomen uit Kerk&Leven 20 april 2011

< terug naar gemeenschap